Görenlerin Gözü ile Van’da Ermeni Mezâlimi İkinci baskı, Cedit Neşriyat, (Ankara-2005) 216 s. Fiyatı: 14 YTL (KDV dahil) Doç Dr. Hüseyin Çelik’in 100. Yıl Üniversitesi’nde öğretim üyesi iken hazırladığı eserin birinci baskısı 1993 yılında Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları arasında çıkmıştır. Cedit Neşriyat tarafından yapılan ikinci baskısında eser, hem baştan sona yeniden gözden geçirilmiş ve hem de genişletilmiştir. Bahis mevzuu eser 3 ana ‘bölüm’ ve ‘sonuç’ kısmından ibarettir. Birinci bölümde, ‘Ermeni Meselesinin Doğuşu ve Seyri’ Türk-Ermeni İlişkilerinin Anadolu’daki başlangıcından itibaren ele alınarak, bilhassa Ermeni İsyanları, bu isyanların arkasındaki Avrupa desteği, Patrikhanenin rolü ve nihayet ‘tehcir’ üzerinde durulmuş, ‘tehcir’in ardından Lozan’a kadar devam eden süreç incelenmiştir. İkinci bölüm ise eserin belki de en orijinal ve kalıcı tarafını teşkil etmektedir. Yazar, kitabın ilk yayımından çok önceden (1981 yılında) başlayarak Van ve civarında, Ermeni mezalimini bizzat görüp yaşamış olan ve o tarihte henüz hayatta bulunan çok sınırlı sayıdaki insanın (toplam 21 kişi) izini bulmuş ve kendilerinden duçar oldukları bu elim fâciânın hikâyesini dinleyerek teyp marifetiyle kaydetmiştir. (teyp kasetleri el’an yazarın hususî arşivinde saklanmaktadır). ‘Sözlü tarih’ metodunun en ‘sahih’ kaynağı sayılabilecek bu ‘canlı şâhit’ ifadeleri, gerçek birer tarihî vesîka hükmündedir. Okunduğunda da görülecektir ki, üzerinden geçen onlarca yıla rağmen, tazeliğini yitirmeyen bir elem ve ıztırabın, ‘düzmece’ yahut ‘mübalağa’ denilemeyecek mertebede sahici ve dürüst hikâyeleridir, anlatılanlar. Üçüncü bölüm ise ‘şâhid ifadeleri’nin değerlendirilmesiyle bu günkü Hakkâri’yi de içine alan Van vilâyeti mıntıkasında cereyan etmiş bulunan vekâyiin tahliline ayrılmıştır. Bu tahlil, aynı zamanda, o günün şartlarında kaçınılmaz hale gelmiş ‘tehcir’in, ‘soykırım’ın başlangıcı ve hattâ kendisi olduğu yolundaki asılsız Ermeni iddialarının da ilmî bir tekzibidir. ‘Sonuç’ bölümü ise Ermeni iddialarının sadece Van örneği ile değil umumî karakteri bakımından değerlendirilmesi ve yazarın bu meseledeki nihaî söz ve kanaatlerinin hulâsasını vermektedir.